Jeszcze kilkadziesiąt lat temu nasi dziadkowie nie zastanawiali się nad tym, czy olej jest rafinowany czy nierafinowany – po prostu kupowali tłuszcz z lokalnej olejarni, który pachniał nasionami i miał naturalny, głęboki kolor. Dziś, gdy na półkach dominują klarowne, bezwonne oleje przemysłowe, termin „olej nierafinowany” brzmi niemal egzotycznie. Warto jednak wrócić do korzeni i zrozumieć, czym właściwie różni się taki tradycyjny produkt od jego nowoczesnych odpowiedników – i dlaczego to rozróżnienie ma znaczenie dla Twojego zdrowia.
Co to znaczy olej nierafinowany?
Olej nierafinowany to tłuszcz roślinny pozyskiwany wyłącznie metodami mechanicznymi, bez użycia wysokiej temperatury i substancji chemicznych.
Produkt ten powstaje poprzez tłoczenie na zimno, podczas którego temperatura nie przekracza 40-50°C. Ten sposób produkcji pozwala zachować wszystkie naturalne składniki obecne w roślinach oleistych – od witamin i minerałów, przez przeciwutleniacze, aż po charakterystyczne walory smakowe.
Nierafinowany olej jest wyrobem maksymalnie zbliżonym do natury. Po wytłoczeniu przechodzi jedynie przez delikatne procesy oczyszczania mechanicznego, takie jak sedymentacja czy filtracja. Dzięki temu w finalnym produkcie pozostają wszystkie cenne właściwości surowca, które zostałyby zniszczone podczas rafinacji.
Czym różni się produkcja oleju nierafinowanego od rafinowanego?
Produkcja oleju nierafinowanego opiera się na prostocie i szacunku dla naturalnych właściwości roślin. Nasiona są mechanicznie wyciskane w specjalnych prasach ślimakowych, w których to spiralna śruba przeciska je przez zwężającą się komorę. Podczas całego procesu kluczowa jest kontrola temperatury – nie może ona wzrosnąć powyżej bezpiecznych wartości, które mogłyby zniszczyć delikatne składniki odżywcze surowców.
Z kolei rafinacja to wieloetapowy proces przemysłowy, który wykorzystuje temperatury sięgające nawet 160°C oraz różnorodne substancje chemiczne, w tym heksan jako rozpuszczalnik. Rafinacja obejmuje hydratację, odśluzowanie, odkwaszanie, bielenie, dezodoryzację i winteryzację. Każdy z tych etapów usuwa kolejne naturalne składniki, pozostawiając produkt o neutralnym smaku i zapachu, ale znacznie uboższym składzie pod względem wartości odżywczych.
Właściwości zdrowotne oleju nierafinowanego
Oleje nierafinowane to prawdziwa skarbnica składników odżywczych, które pozostają w nich dzięki delikatnemu procesowi produkcji. Zachowują pełen profil nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym cenne kwasy omega-3 i omega-6, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Te nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) organizm musi otrzymywać z pożywienia, ponieważ nie jest w stanie ich samodzielnie syntetyzować.
Nierafinowane tłuszcze roślinne są bogate w witaminę E, zwaną witaminą młodości, która chroni komórki przed stresem oksydacyjnym i wspiera zdrowy wygląd skóry. Zawierają również sterole roślinne, które wspierają utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi, oraz przeciwutleniacze neutralizujące wolne rodniki w organizmie.
Regularne spożywanie wysokiej jakości nierafinowanych tłuszczów wspiera również pracę układu sercowo-naczyniowego, funkcjonowanie mózgu oraz wzmacnia odporność.
Jak rozpoznać dobry olej nierafinowany?
Charakterystyczną cechą oleju nierafinowanego jest jego wygląd i zapach – powinien wyraźnie pachnieć surowcem, z którego powstał.
Przykładowo, olej lniany ma charakterystyczny, orzechowy aromat, olej rzepakowy delikatnie przypomina nasiona rzepaku, a olej z czarnuszki wyróżnia się intensywnym, korzennym zapachem. Jeśli Twój olej nie ma żadnego zapachu, prawdopodobnie jest rafinowany.
Kolor to kolejna wskazówka – nierafinowane oleje mają naturalną barwę, która może wahać się od złocistego, przez bursztynowy, aż po głęboki, zielonkawy odcień. Niektóre z nich są lekko mętne lub zawierają naturalny osad na dnie butelki – to całkowicie normalne zjawisko i dowód na autentyczność produktu.
Przy zakupie warto sprawdzić etykietę, która powinna zawierać informację o metodzie tłoczenia na zimno oraz potwierdzać, że produkt jest nierafinowany. Dobrze jest również zwrócić uwagę na pochodzenie surowca i datę produkcji – świeżość ma bowiem kluczowe znaczenie dla jakości oleju.
Olej rafinowany czy nierafinowany?
Odpowiedź na to pytanie zależy od przeznaczenia tłuszczu. Jeśli potrzebujesz oleju do smażenia, duszenia lub pieczenia w wysokich temperaturach, lepszym wyborem będzie produkt rafinowany o wyższym punkcie dymienia. Jest on stabilny termicznie i bezpieczny podczas obróbki cieplnej.
Jednak gdy zależy Ci na wartościach odżywczych, naturalnym smaku i maksymalnym wsparciu dla zdrowia, olej nierafinowany jest zdecydowanie lepszym rozwiązaniem. Idealnie, aby w kuchni znalazło się miejsce dla obu rodzajów – rafinowany do gotowania, nierafinowany jako cenny dodatek do potraw na zimno.
